MIZO SAKHUA VERSUS CHRISTIANITY FAKSELNA - By Vanlalchhuanawma

June 01, 2017 | ARTICLES & SERMONS

Zozam Weekly (May 2-8, 2007 phek 21-22) –a VL Peka Chhakchhuak thuziak, “Mizo Sakhua versus Christianity,” kha tunlaina tak a nei a. Mizo Sakhua vuan tur leh, Bible leh Kristianna phat tura Mizote sawmna a ni ber. Keia lung tilengtu pakhat chu, kan tleirawl laia U Siampuii Sailovin radio-a min awih thinna hla, “Bawihte…dawn lungrukah nghilhni i awm dawn lo,” tih a rawn thur chhuak kha a ni.

A ziaktu nen hian thangkhat chhuak kan ni mai awm mang e ka tih phah deuh. A lunglen lai chauh a tarlang a; a awl lai han dah khah phei chuan, “Bawihte kan nun hmanlai an chang tur hi, Ka tap chhawl thing hnuai - thalfavang niah, Dawn lungrukah nghilhni i awm dawn lo,” tih hnap tur a ni! A thunawn a ni a; a changte nen “Han thlir ilangin Kalvari tlanga thihna hmun saw…” tih thluka sak thin a ni a. A lar mai bakah a lunglen thlak a. (Mizo) thalaite tan a thlan sak hi a awm hle a ni. Mihang rap music hmanga hringtu chunnu sunna hla, thaw chham lek leka chham helh helh ai chuan Mizo hnuk a dek hnai zawk daih reng a ni. Zawhna lo chhuak nghal erawh chu, “Ka sual rit tak phurh leh lei ninawm hi,” tih leh, “Kristian kal fimkhur rawh hlauhawm a hnai,” tih aia “Bawihte kan nun hmanlai an chang tur hi…” tih hla tah pui zawk tura Mizo thalaite a fuih kher hi chu a fuih fuh ang em tih hi a ni. A tih chhan ni awm tak a ziak zui chu, “I ram leh hnam hmangaih la, i hnam nun zemawi (culture) leh i pi pu sakhua humhalh rawh” tih a ni a. “Pi pu sakhua” a tih hi “hnam nun ze mawi tlawmngaihna” a ti a. Chuvangin, “YMA hlur mai teh” tihna a ni ber. YMA tak tak te’n an buaipui leh thin si chu an Conference laia “bawihtei leh bawihtea” lo buaipui ho hi an ni thin. Ram leh hnam hmangaihna te, nun ze mawi vawn thatna daifem velah mahni inhmangaihna humhalh phet an lo tum a. “Ka sual rit tak phurh leh lei ninawm hi…” ti hluam hluam ho hian “pi pu sakhua, hnam nun ze mawi tlawmngaihna” a tih hi an phur chhuak leh zawk thin.

He thu ziaktu VL Peka vei tak hi a zahawm khawp mai. “Kan pi pu te khan ramhuai an be lova, siamtu Pathian nung (an be zawk)” tiin Rev. Liangkhaia leh a zuitu theology zirte thu thukphum chu a han thlawp a. Hei hi theology leh theory ril tak a ni. Chutih laiin a ziaktu hian theology hi romei emaw chhimbal anga a tak hmuh tur awm mang lo angin a chhuah leh tlat si hi a hrilhai thlak deuh. Amah leh amah a inring hlel tih a tilang a. Kan pipute biak Pathian Nung chu Kristiante biak Pathian Nung a nihzia phei chu a sawi thleng ngam ta lo niin a lang?

He thu ziaktu hian Kristiante hi a beisei sang hrep mai. 100% Kristian kan nih avangin Mizoram hi “Mi piangthar te ram” tih hial turah a ngai a. Chuti a nih chuan “India ram state zinga entawntlak ber” ni turah a dah hial a ni. Amah hi Mizo sakhaw humhimtu, Kristiana inchhal lo niin a lang a. Chutichung chuan Kristiante chu a ngaisang tawpkhawk a; sual ve thei lo, corrupt lo turah a ngaiin a beisei a ni. Thil pathum ngaihtuah tur a rawn chhawp a. Pakhatna chu, Mizoram hi 100% Kristian ni lovin, he thu ziaktu anga Kristian lo ve tho, mahse Kristian lova inchhal ngam ve lo tam tak awmna ram a nih avangin 100% chuan a tha thei lo a ni! Chu chu corruption tam chhan pawh a ni tho? Pahnihna chu, Mizoram hi India ram state “corrupt berte zinga chhiar theih” niin a rawn sawi a (Mi tam tak sawi dan a ni). Eng bu-ah nge a inziak aw? “Kan thenawm ram thenkhatte phei chuan ‘Rukru hnam’ ang hiala min ngai ta te pawh an awm” a ti. Tutenge chutianga min ngaitu chu le? Chutiang thenawm ram kan nei a nih chuan dawt sawi leh hlemhlet min zirtirtute hi an ni hlawm mai lo maw? Politics kan khelh tan atanga eiruk min lo zirtirtute hi tehlet ve a va chakawm mai awm ve.

India ram state-ah hian tutenge Mizote aia rinawm zawk a, min khing thei le? Kan hnam chhungkuaah chuan kan hriat ngai loh sualna, depdena leh hleprukna lo lut leh punlun zel te dodal hi a pawimawh thlawt a ni. Kan au chhuah pui zel ang. Mahse pawngsual, tualthah, hlepruk, rethei rahbehna leh sual buru tak tak au chhuah pui ngam ve tawh lo state dangte hi chuan min rawn eu chhin ve lul lo teh se. Pathumna chu, Kristiante hi mi tha bik awm khawm, sual ve thei lovah an inchhal ngai lo. Sakhaw dang betute beiseina a ni chawk. Kristian tha ber pawh “mi sual ngaihdam” nia inchhal a ni. Kristian tha apiang a sualnaah a chiang tih theih a ni. Tu aia tha zawkah mah a inchhal lova, “mi dang tha zawka ruattu’ a ni. Chutih lai erawh chuan “sual kalsana thil tha ti tura chhandam” a nih a inhria a. Sual famkim nih inhriatna atanga thatfamkimna kawng zawh tura Kristian a ni zawk. Chuvangin VL Peka’n vei ve-a a inhriat, Zoram sualna hi Kristiante vei hmuh a ni e.

Thu pawimawh tak VL Peka’n a vei leh chu, “Sakhuana hi Hnam Culture nen a inmil loh chuan ram leh hnam a dingchhuak thei ngai lo…” tih hi a ni. Han belhchhah hlek ila. “Sakhuana hi hnam culture nen a inmil loh chuan sakhuana chu a ding khawchhuak tha thei lo” a ni. India rama Kristianna a chak that theih loh chhan pawh Kristianna leh a tlakna leilung culture a indo/inkalh thin vang a ni. He thu tak hi Mizo Kristianna danglam bikna chu a ni. Harhna avangin Mizo Kristianna hian a tlakna leilung remin, Mizo culture a hum tlat a. Mizo Kristiante hi kan Kristian bik a ni. Sakhuana leh Culture inthlawp tulzia hi Senate of Serampore-in theology zir tura a duan chhuah zawng zawng deuhthaw hian a hril a ni. Vanduaithlak tak erawhchu Serampore zirlai (curriculum) zir chhuak ve si, he thu man pha chuang lo emaw, chiang lo der emaw, kan la tam lutuk deuh hi a ni! Chu tak chu VL Peka hian hre lovin a vei a. “Kristianna hian kan culture a kalh tlat avangin kan hnam nun a siam tha lo ni satliah mai lovin Kristianna hian kan hnam nun a siam chhe vek zawk a ni,” a tih phah ta hial a. A tak takah chuan kan culture tha zawng zawng a tawi zawngin tlawmngaihna ti mai ila - inthenawm khawvenna thate, rethei leh chanhai chawikanna te, nei leh nei lo inpawhtawnna te, mahni aia mi dang dah hmasakna te, hnam zia - music leh a hmanrua leh hnam lam te, harhna Kristianna hian a chhawm vek a ni.

He Kristiannaah hian thupui ziaktu VL Peka lungkham chu a kim a. Mizo Sakhua a tihin a huap tel loh Isua Krista, Khawvel Chhandamtu (Asia rama piang), hre lova Mizote biak thin chu, a kila lung tangkai ber niin, Kristianna chu Sap (foreign) sakhua ni lovin Mizo sakhua dik tak a lo ni ta a ni. VL Peka’n Bible thu hi belhchian dawllo (confusion) nia a hriat chhan thenkhat a sawi te hi theologian hovin an chai chhuah siper a ni ber a. “Remna Lal” ni si “Do lentir tura lokal” tih te, Nova lawnga ramsa nupa tuak kim an len loh hmel thu te, Adama faten khaw chhak lama nupui neih tur an han hmu tlat te kha, a tarlang a. A sawi bak hi Bible-a thu har tam tak a la awmzia pawh a hre tho mai thei. Bible zir miten an la hrilh belh teuh thei bawk ang a, a sawifiahna tam tak pawh an pe thei bawk ang. Boruak a chet avanga thli a lo awm rikngawt dan kan hriat thiam loh avangin “thli a awm lo” kan ti ngawt ngai lova. Hydrogen hi thil alh thei a ni a, oxygen hi mihring tana boruak thianghlim a ni a. Hydrogen pahnih leh oxygen pakhat an infin a, tui a lo chhuak ringawt hi a chhan kan hriat loh avangin “tui hi tui a ni lo” tih ngawt theih pawh a ni lo. Bible thu har tam tak a awm avangin “Bible hi Pathian thu a ni lo” tih ngawt theih a ni lo. Keimahni lam hriatna tlem avanga Pathian lam zawk sawi mawl ngawt hi thudik inzirtirna a tling lo. Bible thu leh Chhura thawnthu inan tawk zia nemngheh nana tuichhunchhuah uchang leh tuifinriat uchang indawr vel dan thutak zawk bawla a bawl vak pawh hian thuziaktu ngaihdan hi a ti derthawng ve deuh reng reng a. Bible thu har chai chhuaktuten a ropuina leh Pathian thu a nih si zia an hmuh chhuah ang a hmu fuh pha leh si lo hi a pawi ta deuh a ni. “Mizote hi Adama thlah kan ni ve lo” tih sawi fiah nan VL Peka hian English leh Negro inan lohzia a sawi a. Mahse an rawng tih loh chu mihring nihna kawngah an inang vek mai si a! Nupa tuak khat hrin inan loh theihzia lah kan hria.

Mihringte hi thlahtu bul thuhmun an nih lohna lam ai chuan thlahtu bu thuhmun an nihzia sawi fiah a awl daih zawk. Chuvangin Mizote pawh hi Adama thlah, l atanga hrang thui ta deuh zel kan ni. Khawsakna hmun, sik leh sa dinhmun leh tawng a dang ang zelin kan culture pumpui – ei leh in, nun zia, thil thlir dan leh khawsak phung - a lo danglam tih erawh phat chi a ni lova. Chumi rema sakhuana emaw Kristianna emaw tun nun zel pawimawh zia chu kan sawi tak kha a ni. Mizo sakhaw zirtirna sawifiah nan “Zonunmawi” tih a hmang a. Chumi sawifiah leh chhawn nan tlawmngaihna a hmang bawk a. Hei hi Kristian thurin leh zirtirna sawifiah nan pawh thu mal tha chungchuang tak kan neih a ni reng a. Mizo theologian ten an lo chai nasa tawh a. Thesis ziak apiang deuhthawin an tarlang a. Thuhril nan an hmang rim viau bawk. Isua mihringa a lo channa te, mi dangte tana a nun hlawm tawpna te, thih sak hial khawpa a hmangaihna te sawifiah nan hman a ni. Chu nun chuan Mizo “tlawmngaihna a ti fim” tiin Saiaithanga chuan a lo sawi. NO PUI dawm nana tlawmngaih chhuah thin mai aia chungnung zawk a ni a. Kristiante chu Krista avanga tlawmngaihna vawnghimtu ni tura zirtir an ni. Hei hi VL Peka hian a man fuh teuh hle a ni. Thuziaktu VL Peka thahnemngaihna hi a zahawm hle a. Chutih laiin a chunga sawi lan nual ang hian Kristianna te, Bible te, theology te a hriat fuh tawk loh avanga sawi fuh loh a nei zeuh zeuh va. Kristianna hi Sap sakhua nia a hre tlat hi a dik lova. Thlarau Thianghlim hnawthawh zara Krista kaltlanga Pathian leh mihring inlaichinna sawina a ni mai a. Sap nun zirna atana Kristianna hman tumte avangin Sap sakhua ang maia a lang thin hi chu a pawi hle. “Bible hi Israelte chanchin ziahna a ni deuh ber” a tih pawh hi hriatthiam dan tlangpui chu a ni. Mahse, Bible hi Pathianin mihringte a chhandamna thuthlung bu a ni zawk a. Mihringte chhandamna hna thawh tan nana a hman Judate hi an langsar deuh mai a ni. Mizo hnam chawisan a duhna thinlung hi kan tawmpui vek a rinawm bawk.

Mahse a thupui, “Mizo Sakhua versus Christianity” tih hian a ziaktu hi a inti Sap ve deuh niin a lantir a, a Mizo vak lo. Mizo sakhua a thupui hle laiin Mizo sakhuaah a chiang lo deuhvin a lang. “Mizote Pathian chu ‘Chungkhuanu’ a ni a,” a ti tawp mai a. Mizo sakhuaah ‘Chungkhuanu’ tih hi hman a ni meuh lo. Khuanu, Khuavang, Chunga Pathian, Pu Vana, Pi Biaki, Pu Biaka tih leh hming dangte hman a ni zawk thin. Kan thupui ziaktu VL Peka hian Mizo Sakhua chu Kristianna a lo nih tak zia hi sawi zawk se, a sawi awihawm thiam zawk hlein a rinawm.

 

 

MIZO SAKHUA VERSUS CHRISTIANITY FAKSELNA - By Vanlalchhuanawma

June 01, 2017 | ARTICLES & SERMONS