ZUK LEH HMUAM LEH KAN HRISELNA - Dr. Muansanga Joute, Sesawng

July 11, 2017 | ARTICLES & SERMONS

India ramah hian zuk leh hmuam hi a lar hle, kan ni tin nunah hian a tel ve ta hial emaw ni tih khawpin a lo hluar ta. Thenkhatin thian kawm nan leh duhsak nan te, thenkhatin rilru hah leh lunglen tihreh nan te kan hmang bawk. Khawvelah India ram hi Vaihlo leh a kaihhnawih (tobacco) thar chhuahah pathumna kan ni a(?) (tuna kan dinhmun chiah ka hre lo - MS). Kum tinin mihring maktaduai 3 chuang khawvelah hian zuk leh hmuam kaihhnawih natna hrang hrang, heng - chuap cancer, awmna (bronchitis), lungphuchawl te avangin mi an thi thin a. India ram bikah hian ni tin mihring sang tel teh meuh an thi ziah bawk.

Vaihlovah hian tûr (poisonous chemicals) za chuang teh meuh a awm. Chung zinga hlauhawm zual deuh deuh pathum heng -

1)   Nicotine : Hei hi a tui kan tih ber leh kan ngaih ber (addict) thin.

2)   Tar : Hei hian chuap cancer a siam.

3)   Carbon Monoxide gas : Hei hian thawk hah leh lungphuchawl a siam thei.

Heng bakah hian vaihlo tur hlauhawm deuh deuh thenkhat heng acrodein, nitric oxide, acetone, ammonia, arsenic, nickel leh hydrogen cyanide-te hi an ni bawk.

Meizial hi a tlangpuiin tleirawl tirh kum 14-20 atanga zuk tan a ni tlangpui a, heng zuk tantirh laia nghei leh nghal a nih loh chuan puitlin hnu chuan bansan a har tawh thin. Tam tak hi chuan school kalna atang te, hostel atang te leh thiante hnen atanga zuk zir tan an ni tlangpui.

Zuk leh hmuam nghawng tlangpuite : Chronic Bronchitis & Emphysema (Awmna benvawn/chuap chhia) - Chronic Bronchitis kan tih hi chu awmna benvawn kan ti mai ang chu, hei hi a hlauhawm em em a, hetianga mi an lo awm chuan an lo khuh vak vak a, khak a lo tam em em a, hnai te pawh a awm thei hial a ni. Emphysema kan tih tak hi chu chuapa boruak ip (alveoli) chu a lo puam lian a, a lo keh/chhe ta thin. Chu chu oxygen leh carbondioxide inthlakthlengna a lo tichhe ta a, chu chuan thisen mamawh tawk oxygen a lo awmtir thei ta lo va, thawk a lo tihar a, thaw thei lovin an lo awm ta a, doctor-ten oxygen an pe thin. Mipa leh meizial zu mite zingah a tam ber. A hlauhawm hle. Hei hi meizialin a siam a nih chu.

Mi, kum 45-55-in mei a zuk chuan naupang lam zuk leh hmuam timi aiin a hlauhawm dan a nasa zawk a. He vaihlo tûr nicotine hian thisen zam (blood vessel) a ti- khauh/sak (harder)-in a tizim (narrower) a, chu chuan lungin a mamawh tawk thisen kal vel a tikhaihlak ta a. Hetianga kum tam tak mei an zuk luih chuan lung hnathawh a lo buai ta a, lungphuchawl a lo awm ta thin a nih chu.

Tin, Nicotine hian thisen a tikhal hma (coronary thrombosis) a, chu chuan lungphu mumal lo te a siam thin. Chuvangin, lung natna nei tawh chuan meizial nghei hmak a tha ber. Nicotine hian thisena thau (cholesterol) a tisang a, hei hian thisen zam zim (atherosclerosis) a siam vangin thisen sang (hypertention) a siam thei bawk.

Meizuk hian thluaka cell-te a tichhia a, hei hian hriatna a titlem thei. Meizuk hian ban tha khur te a siam a, taksa inbuk tawk loh, ngheh loh riauna a siam thei bawk. Tin, thluak chawmtu thisen zam a tihkhawloh avang hian nikhaw hre lova tluk leh zeng thut theihna (paralytic stroke) a siam thei bawk.

Meizuk hian thisen zam a tihzim avangin ke kham nat a siam nasa thei hle a, he natna hi ‘Berger’s disease’ an ti. He natna hi kal zawnga ke kham na em em, han chawlh hahdama dam leh mai thei hi a ni. Tin, ke lam panga thisen zam zim hian thisen mamawh tawk a pek loh khan a lo thi ta thin a, chu mi chu a lo tawih ta a, ke tan (amputation) a lo ngai ta hial thei bawk.

Nu, nau pai tan hian a hlauhawm thei hle bawk. Chu chuan nau thisaa neih te, nau chhiat te zaa 30-in a tiawlsam bawk. Nu nau pai laiin mei a zuk nasat chuan kawchhunga nau insiam tur puitling lova a insiam thin avangin a chunga kan sawi khi a lo awm thei a, nau buk zang leh thla kim lova piang te a siam thei bawk. Tin, nau pian fel lo, fuke kim lote a siam bawk.

Infiam mite tan a hlauhawm hle bawk, a chhan chu meizukin a siam carbon monoxide chuan thisena boruak thianghlim (oxygen) te kha a zuk thlakthleng avangin thahrui fei tak an nei thei lo va, an chau hma em em bawk a, chuvangin, infiam mi chak tak thin te pawh an lo awngrawp mai thin a nih chu.

Mei zuk hian mipat hmeichhiatna (sex) thleng hian a nghawng thei a, thisen zam a tihzim avang leh a tihkhauh tlat avangin mipa phei chu pa theih lohna (impotence) te mei zu nasa zingah a tam hle. Tin, meizial tur (nicotine) hian chi (sperm) a titlemin, a tithi thei a, chu chuan chi thlah theih lohna (ching) a siam thei bawk.

Mei zuk hian ka chaw ei pai tawihna atana thil thur (hydrochloric acid) pumpuia awm chu a tihkhawloh avangin kawchhungah thil thur lutuk (hyperacidity) a lo siam a, chu chuan pumpui lawng (peptic ulcer) a siam ta vat thin a, chaw ei tui lo te, luak chhuak te, ka tui lo te a siam awl hle.

Mei zuk hian kawchhung  sa helh hulh te, irh thur te, kawpuar te a siam nasa hle, tin, ek mumal lo te a siam nasa hle bawk. A chang chuan ni khatah vawi tam tak an daikal te a lo ngai a, chu chuan ek kal kawng ril fel lo a siam a, chu chu irritable bowel syndrome te a siam a, ek nemna te ei a lo ngai ta hial a, rilpui cancer neih a awlsam.

Mei zu mi zingah mut theih lohna a tam. Chuvangin, nasa taka hnathawk thin tan phei chuan zana mut that theih lohna hian nguaina te a siam a, mi a tithatchhe thei em em bawk a ni.

Meizial hian mihring hmel a tichhe thei em em a, mi a tilang upa hma bawk a, vun a tichuar hmain vun a tichar hma bawk a ni.

Mei zuk hian mit khaw hmuhna siamtu hriatna thazam a tihchhiat theih vangin mitdelna (amblyopia) a siam thei a, tin, benga kan thil hriatna thazam a tihchhiat vangin ri hriatna tha lo, bengchhet/bengngawng a siam thei bawk.

Meizial leh damdawi tam tak inhal dan kan ziak leh ang. Heng chhangkhatna (oral pill/contraceptives) kan tih ho hi hmeichhiain a ei lai chuan mei a zu tur a ni lo; a chhan chu lung natna a siam theih vangin. Tin, kum 35 aia tam i nih tawh phei chuan he damdawi ei chung hian meizial zu reng reng suh ang che.

Thawhah damdawi chi hrang hrang, Theophylline, Deriphylline, etc. te doctor-in a chawh che a nih chuan meizial zuk hi bansan nghal ang che. A chhan chu heng damdawi hi meizil tur hian a tichak lo vek thei a, chuvangin, heng damdawi te hi an thawh tur angin an thawk thei lo a nih chu.

Tin, heng damdawi Beta blocker kan tih ho, Propranolol, Inderal, Ciplar, atenolol thisen sang damdawi leh lung lam damdawi ang te leh heng na chhawkna sang ho, calmpose, valium, etc. ang te hi an hnathawh tur ang thawk thei miah lovin, meizial tur hian a siam thei a ni. Tin, meizial zu mite hian Vitamin C leh Vitamin E an tlachham bawk a, hengte hi ei ve deuh reng tur a ni. Amaherawhchu, Doctor rawn lo chuan ei ngawt suh ang che. Tin, mezial zuk vang hian a zu ve lo bula lo awmte tan khan natna khirhkhan tak kan siam theih bawk avangin, fimkhur a ngai hle a ni.

A tlangpui, famkim lo taka kan sawi lan atang khian, lo insiam rem tum ve la, engtin nge meizial hi ka nghei theih ang tih in ngaihtuah la, heng rawtna hi lo zawm tum ve ta che.

Meizial hi a zu rei tawh tan chuan vawilehkhata bansan thut hi a har hle, a thei nghal chu tlem te an  ni ang. Chuvangin, nghei i tum a nih chuan mei zu lo mi kawm tum hram hram la, meizial zuk avanga harsatna nasa tak lo awm thei tur ai chuan ka nghei avangin ka thi lo vang tih inhre phawt la, i lo hlawk zawk bawk ang a, meizial mana i senral ai khan thil tam tak i lo lei thei ang a, i lo inkhawl thei zawk dawn a nih chu, tui in tam a pawimawh a, thei tui lam te, thelret (chewing gum) thial la, meizu mi bulah awm loh tum hram hram la, chaw ei khamah Silver Nitrate tui dal taka pawlhin i ka thuah thin la, hei hian meizial a titui lo thei a, thingpui leh coffee in lo thei la, thei thur lam ei uar la, eng emaw chetna tur zawng la, han awm awl deuh va, meizial zuk chakna a lo awm veleh thawh tur zawng nghal vat la, exercise lak uar bawk teh.

 

ZUK LEH HMUAM LEH KAN HRISELNA - Dr. Muansanga Joute, Sesawng

July 11, 2017 | ARTICLES & SERMONS