CHURCHES RESPONSES TO SEXUAL ABUSE - Upa C. Ngurthantluanga

July 11, 2017 | ARTICLES & SERMONS

7) Pawngsual:

Sexual abuse zinga run thlak tak chu Inpawngsualna hi a ni a, kum tling lo pawngsual phei hi chu a rapthlak hle. A tuartu nih tuman kan duh lova, mahse ka ramah hian a thleng fo si a nih hi. Kum 2005 atanga June 2008 thleng a Mizoram Police te record dan chu he tiang hi a ni.

Head of Crime 2005 2006 2007 2008(up to June) TOTAL
Rape 39 60 70 37  206
Minor rape 21 44 25 24 114
Molestation 54 40 64 40 198
 
8) Mi pangngai zingah hian le:

Vantlangin kan en hniam deuh emaw Pathian leh kohhran ngaihsak lem lo te chu sex-ah an lo inthlahdah a nih pawhin thu hranah lo dah ta ila. Vantlang ngaiha mi pangngai, puitling tak leh kohhran a rawngbawltute leh zel zinga sexual abuse sawi tur a awm thin hi chu a vanduai thlak ngawt mai. Kohhran leh khawtlanga mi tangkai takte zingah pawh Computer leh Mobile Hand-set chhunga zahmawh buaipui tlat te, mualpho dawn loh chuan tawn remchan theih a piang kawp hreh hauh lo te, mahni rawngbawlpuite ngei lo khuaikhem duh ta mai te... A! sawi tur a tam mai.  A awlsam zawngin sawi ta ila - ‘Rawngbawltu te min tlawm zing ber tu leh kohhran min timualpho  zing ber chu Sexual abuse hi a ni’ tih hi phat rual a ni love.

Mipat hmeichhiat chungchanga kohhran dinhmun tlangpui chu i lo bihchiang dawn teh ang. Synod vawi 84-na 2007 statistics report danin kum 2006-2007 chhung a kohhran thununna tawk zat chu 9,092 a ni a, kum hmasa aiin 3,113 in a pung a ni. Kohhran hriatpui loh va inngaihna sual a tlu hi engzat tak awm ang maw ??  Kum2005 a Central KTP in Questionnaire a buatsaih chhangtu mi 31202 zingah  nupui pasal neih hma a sex hmang tawh -13501 (43.27 %) nupui pasal neih hma a la thianghlim -16500 (52.88 %) Chhang lo - 1201 (3.85 %) an awm a,  nupui pasal neih hma a sex hman pawi ti - 27281 (87.43 %) an awm laiin pawi ti lo - 3080 (9.87 %) chhang lo - 841 (2.70 %) an awm bawk. Kum 2003 - 2008 chhunga Mizoram leh ram pawn a Mizo kohhran leh Fellowship hrang hrang 10 ten thalai leh tleirawlte pual bika camping an buatsaih atangin camper mi 804 te questionnaire chhanna khaikhawm a ni a. Sex chungchanga kan dinhmun chu hetiang hi a ni:

 
Mipat hmeichhiatna (sex) a ka in hman tawh dan chu :

a) Kan infawp (kiss) tawh 431 =  53.6 %
b) Kan inkuah/inchul thin tawh 236 = 22.2 %
c) Ka ngaihzawng nen kan chesual tawh 113 = 14 %
d) Ka vanduai vangin ka duh lo chung ka chesual tawh 25 = 3.1 %
   
Sex chungchangah hian:
a) Ka hriatna a tlem hle 379 = 47.1 %
b) Zawh duh riau ka nei 51 = 6.3 %
c) Harsatna ka nei 45 = 5.5 %
d) Harsatna ka nei lo 140 = 17.4 %
e) Ka ngaihtuah ngai lo hrim hrim 150 = 18.6 %
f)  Ka insumzo lo thin 39 = 4.8 %
 
SEXUAL ABUSE HI ENGTIANG TAKA PAWI NGE A NIH?

Mipat hmeichhiatna hman khawloh hi a pawi a ni tih chu kan hre theuh awm e. A rapthlak zual tlemte chauh lo tarlang leh ila.

1) Pathian thinurna tawngbawtu a ni:

Pathian huat zawng sual chi hrang hrang zingah hian mipat hmeichhiatna hman khawloh hi a langsar hle a, sualna vawrtawp angin a sawi theih. Sual senduk Pathian thinurna tawngbaw thintu a ni. Nova hunlai mihring sualna chungchangah te, Sodom leh Gomora hrem chungchangah te Pathian hremna rapthlak thlen tirtu a ni thin. Rom lehkhathawnah pawh Pathianin a hawisan hial khawpa mihring sualzia sawifiah nan hman a ni bawk.(Rom 1:26-27). Khawvel tawp dawnah pawh khawvel rorel sak tura van atanga Lal Isua ko thlatu tur sual vawrtawp chu hurna bawk hi a nih a rinawm. Hunhnuhnung leh tunlai sexual abuse lo hluar ta em em mai hi a sawi zawm theih tawh ang em le? Hun hmawr tawngah kan awm tawh a ni mai lawng maw?

 

2) Ram leh hnam chhungkua leh mimal nun tichhetu a ni:

Kan Bible bakah khawvel chanchin (history) ah pawh ram leh hnam, chhungkua leh mimal nun tichhetu langsar ber chu sexual abuse hi a ni fo. Entirna then khat lo tarlang ila :-

 

a)   Rome lalram a tluk chhiat dawn khan sex-ah an tladah hle. An lal Kaisara, Pompey-a te khan nupui vawi thum vawi li an thlak. Rome khawpui a kan hun lai vel khan chawh rualin tuktin naupaih 100 - 150 chhar ziah ang a ni.

 

b)   France rama revolution a lo chhuah dawn khan sex-ah an bawlhhlawh hle a, an khawpui (Paris) khawlaiah te chuan zahmawh lem chi hrang hrang hmuh tur a tam hle an ti. Sualna a vanga khawpui ngawltawt takah khan thisen a chhuak tam hle a nih kha.

 

c)   Lal ropui leh thiltithei tak tak te pawh sex hian a tudawl thin. Eg Solomona, Alexander ropui a, Napoleon etc.

 

3) Natna thlentu a ni:

Sex hman khawloh vanga taksaa natna hlauhawm tak tak inkai theih te chu Sexually Transmited Diseases (STD) an ti a, a langsar zualte chu: HIV/AIDS, Gonorrhea, Chlamydia, Syphilis, Bubos leh serh a chawr leh pan lo awm thin Genital herpes te hi a ni.

Heng natna laka invenna lar ber chu Condom a ni a, tunlai hian a zalen hle a mi awm tha duh lote zingah  sem a ni thin. Aizawlah phei chuan condom hmehchhuahna khawl ‘Condom Vending Machine’  a awm ta hial mai. Engtia ngaih tur ni maw ? Ni 28,May,2008 khan he khawl hi Mizoram State Aids Control Society (MSACS) chuan Aizawl khawpui hmun  kua (9) ah a bun a ni. MSACS hian bawm 25 a nei a a la bun belh zel dawn bawk. Condom mamawhtu ten an duh hun hunah Rs 5/- thir thlakin an hmet chhuak mai dawn a ni. (Evening Post July 5,2008) Khawvel a ringlo ram tam tak te zinga AIDS dona hmanraw tha tak Condom hi keini Kristian ramah hian hmanraw hriam tak a ni ve tho ang em le? Nge kan chhiatpui zawk dawn? Taksa natna nge hlauhawm ang Sexual Abuse? Kohhran mite hian engtinnge kan ngaih dawn?

 

KOHHRANIN A HMACHHAWN DAN TUR

Tunlai khawvel thang zelah mi thenkhatin sex chungchanga an ngaihdan zau tak tak te an sawi chhuak thin a. Kohhran ngaihdan erawh a la danglam lova, Bible a a innghah chhung chuan a danglam hek lovang. Kohhranin sexual abuse a ngaihdan chu ‘sual’ a ni mai. Chutichung chuan he sual hian kohhran mite pawh min chim reng mai si a engtia hma lak tur nge ni ang? Sexual Abuse lo pung zel hi Kohhran hian engtinnge a lo hma chhawn ang tih kan zir dawn a ni. Kohhran hmalakna tur kan sawi hian a huho mai ni lovin chhungkua leh mimal tih tur kan sawi pawlh vek a ni tih hria ila a tha awm e.

1) Hunhnuhnung chhinchhiahna a ni tih hria a tan lak a tul:

Tunlai hun a sexual abuse lo punlun zel hian Bible hrilhlawk hunhnuhnungah kan awm tawh tih a lantir. He sual hi khawvel mite zingah phei chuan a la hluar zel ang tih a rin theih. Kohhran huang chhungah pawh member leh rawngbawltu te min khawihchhetu sual langsar tak a nih a vangin  kohhran hian a ngaihthah thiang lovang. Sualna dang zawng ai a kohhran nun luah thuk a ni a, thil dangin a keuh thluk zawh loh rawngbawltu tha tak tak te pawh sawp chauva keuh tlutu chu sex hi a ni fo. A lanchhuah loh vanga mualpho rih lo, fihlim si lo ten kohhran nun chhungril thlenga he sual hi an zakzeh luh a vangin kan chak tur angin kan chak thei lo va, Akana hluihlawn thil ang mai khan hmelma hnehna daltu ani thei mai lawng maw? Rawngbawltute u, he sual hi vei a hneh turin Pathian mithmuhah kan thianghlim tawk em? Hunhnuhnungah hian a lo la punlun zel dawn a nih phei chuan Kohhran hian a mite venhim hna a thawh hi a tul nasa lehzual dawn a ni. Tin, kohhran mite pawh a chhe zawng a Bible hrilhlawk thlen dik tirtu nih hlauva he sual kawng hi dai lo tura kan fimkhur a pawimawh hle. Kan mite sual laka an din ngheh theih nan leh khawvel mite pawh he sual rapthlak tak laka an him theihna tura tan lak hi kohhran mawhphurhna  a ni. Tunlai khawvel hian mifel, Lota anga hurna sual a vang a rilru na thin leh siam that duh a vei ngam rawngbawltu a mamawh tak zet a ni. (11 Pet 2: 6-8)

 

2) Sex Education pek a hun :

Tunhma atanga Mizoten Sex chungchang hi ‘Zahmawh’ anga kan lo ngaih thin avangin sex chungchang sawi hi kan tim deuh tlat a, kohhran mite tan phei chuan sawi chu sawi loh a ngaihthlak pawh sual ang hialin kan ngai thin a ni. He ngaih dan hi tunhma mizo nunphung nen chuan a inhmehin kohhran hmasate tan chuan a lo tha hle pawh a ni thei e. Tunah chuan khawvel nunphung a lo danglam nasa ta hle mai, kan duh emaw duh lo emaw sex chungchang hi media-in min barh ta mawlh mawlh mai si a, kohhran hi a ngawih reng a rem tawh lo. Media hmanga min chawmtu te hi sumdawng an ni a, dawrtu leh sum hmuh tam tum an nih avangin a dik leh tha thianghlim leh fel an ngaipawimawh ber lova, a ngaihnawm leh hmuh nuam, mit la tak leh mi hip thei tur ang berin sex chungchang hi min zirtir mek a ni. Media-in kum bithliah leh a hun leh hmun a thliar ve tawh si lova sex education hi a dawng lo tur thlengin kan dawng ta mawlh mawlh mai a nih hi! Kohhran hi ngawi tlat mah ila khawvel hian min zirtir reng tho. Kan rin aiin kan fate hi sex chungchangah hian an thangharh hma tih hriat a tha. Naupang te a kan ngaih te pawh hi heng - Milem (poster), Thuziak, Music, Television, Computer, Telephone, Thiante (peer group) etc. te hian sex-ah a kaiharh daih tawh tih hi kohhran hian kan hriat a tul. Kum tling lova kan ngaihte pawh hian a ngaihna an hre khawp. Sawi tur a tam mai.

A thalo zawnga khawvelin sex chungchuang min zirtir reng a nih si chuan engvanginnge kohhran hi kan ngawih reng bik ang le?  Zirtirna dik, thianghlim leh tha,  Bible hmang a Sex Education pek hi kohhran tan tihmakmawh ni ta in a lang. Kohhran programme chauh nilovin media hmang tangkai zawng pawhin hma la ta ila a sawt leh zual ang. Entirnan, heng te hi inzirtir uar ta ila :

 

1) Sex awmzia, Pathianin a siam chhan leh a hlutna.

 

2) Naupangte hnen a an taksa bung hrang hrang hriatchian tir leh puitling ni tura an taksa leh rilru a lo danglam dan leh lo than chhoh dan hriattir.

 

3) Hlauh tur leh hlauh loh tur Eg. Hmul to. Thanthi neih, Arngeng, Night Emition etc.

 

4) Taksa leh rilru vawn thianghlim pawimawhna leh in enkawl dan tur.

 

5) Ngaihzawng neih dan tur leh opposite sex te laka fimkhur pawimawhna.

 

6) Inpawlna (sexual intercourse) Pathianin a siam chhan leh a hlauhawm theih dan.

 

7) Sex chungchanga zirtirna diklo lakah fimkhur hle tura zirtirna.

 

8) Sex hman khawloh hi Pathian mit hmuha sual rapthlak tak, taksa rilru leh thlarau tichhe thei a nihzia chiang taka inzirtir.

 

9) Tuldangte

 

Kohhran mitmei veng hauh lova khawvelin sex hmanga min run mek lai hian heng kan sawi tak leh tul dang te hi  chhungkua leh kohhran inkhawmah te hian uar zawka inzirtir ve hi a hun tawhin kan hria em le?

2) Kohhran Inthunun dante inzirtir uar a tul:

Kohhran hian a mite tih tur leh tih loh tur Thununna dante kan nei a, hei hi inzirtir tam kan mamawh hle. India ram Presbyterian Kohhran Thunun Dan-in kan thupui sex lam hawi inthununna a tarlante chu:

11. Kristian nun - Sakhaw lam No. 4 na

“Inngaihna leh hurna lam thil sual eng mah an ti tur a ni lo va, sual anga lang leh sual lama min hruai thei thil zawng zawng pawh an pumpelh tur a ni.” (1Kor 6:9; Eph 5:3)

111. Kristian nun - Mahni lam No.2 na

“ .....sual lama mi hruai thei tur lam emawa inthuamna chu an pumpelh tur a ni...”  (1 Tim.2:10; 1 Pet.3:2)

IV Kristian nun - Chhungkaw lam No. 4 na

“ Kohhran mite chu kohhran dan lovin an innei tur a ni lo va, chutianga inneite chu lawmpui tur pawh a ni lo, a mawi lo a ni.” (11 Kor. 6:14,15)

VI Kristian nun - Khawtlang lam No.10 na

“ An tawngka chhuak a thianghlim tur a ni a...... hram tlakhawlh te, tul lo taka zahmawh lam thu sawi te an ching tur a ni lo...” (Eph 5:34; Mat.12:37)

 

Heng thununna dan kan neih sa te pawh hi sawi zauna nen inzirtir tam lehzual ila kan sawtpui ngei a rinawm.          

 

3) A kailawn kan phet ngam dawn em?

Kan hriat theuh angin inngaihna sual a tlute chu kohhranin a thunun thin a Pathian leh kohhran duhloh zawng anih avangin kohhran tih tur dik tak pawh a ni. Amaherawhchu heti taka inngaihna sual kan huat lai hian a kailawn (leihlawn) pheh zung zung kawngah kohhran ho hi kan tuan a fum deuh lo maw? Hengahte hian kohhranin ramri chiang taka khamin kohhran duh loh chin hi huai taka inzirtir mai tur a ni dawn lawm ni.

 

a) Incheina chungchangah taksa lang tam lutuk leh punk lutuka inchei hi kohhranin do ngam se.

 

b) Inngaizawng leh inngaizawng lo zingah pawh mipa leh hmeichhia inkawm chungchang a kan zalen lutuk hi kohhran chhung atangin siamthat tum nise. Mipa leh hmeichhia taksa thawh a inkawm leh infiam te, oral sex te hi kohhran hian langsar takin do ngam se.

 

c) Zirtir nei lo, zahmawh lehkhabu leh film bawlhhlawh kawl te, en leh thehdarh ching hriat chian te chu kohhran hian thunun hial se.

 

d) Khawlai leh puipunna hmunah sex lama rilru hruai sual thei thuziak leh milem reng reng chu kohhran hian do ngam se. Kohhran pawh ni lo, ram thenkhat chuan ualau taka zahmawh thu leh milem tlangzarh hi an khap a, chung ram te chu - Saudi Arabia, Iran Bahrain, Aigupta, UAE, Kuwait, Malaysia, Idonesia, Singapore, Kenya, Cuba, China leh India te a ni.

 

e) Pathian leh kohhran duhdan zawm a thianghlim tak a Biak In hawng a innei tur a kan infuih mek lai hian Biak In hawng leh hmun danga inneih dan leh kan sawngbawl dan danglam lutuk si lo hi ngaihtuah tham a tling. A hmun chauh tih loh chu Thuchham a inang vek a, innei chhungkuate a zirin mipuiin kan hlut viau chang a awm leh ngal! Kohhran hian chiang kekkawkin ramri kham sela, hmun danga inneih ai a Biak In hawng a inneih a hlut lehzual nan Dan te pawh siam tha se a  tha ngawt ang.

 

4) Society-ah ‘aw’ neih ngam a hun :

Tunlai a kan khawtlang nun han thlir hian sex kaihhnawh thei thil tam tak kan ngaimawh phal/ngam loh min nawk rengtu a awm nual mai. Entirna tlemazawng lo tarlang ila

 

a) Television channel thenkhat sexy zual heng : MTV, Fashion etc. leh cable TV thenkhat a film thianghlim tawk lo chhuah (play back) thinte hi titawp turin kohhran hian aw (voice) nei ngam se a tha hle lawng maw?

 

b) Natna hlauhawm AIDS etc. darh zau lohna tur a hmanraw lar tak ‘Condom’ hmang tura uat taka inzirtirna leh condom lo zalen ta lutuk hian kan ramah sexual abuse a tipung a nih chuan kohhran hian a do ngam dawn lawm ni?

 

c) Kristian ramah hi chuan mipat hmeichhiatna lama midang hip thei incheina sexy leh thawmhnaw tawngchham lutuk inbel hi kohhranin tha a tih loh thu hi kohhran hrang hrangte hian uar takin puangzar sela a tha ang em?

 

d) Pawngsual thu leh vantlang hriat khawpa uchuak taka mipat hmeichhiatna hman khawlohna ang chi hi chu  kohhranin a duh lohzia puang chhuak ve thin se.

 

A tawp ber atan chuan kohhran mipui ten hengte hi kan hriat reng a pawimawh ang :-

 

1) Kohhran hi Bible-a innghat kan nih avangin sexual abuse chungchangah hian Bible zirtirna kan kal pel thiang miah lo tih kan hre reng tur a ni. Engang pawh in khawvel hi lo danglamin lo changkang mahse, khawvel zirtirna ai chuan Bible zirtirna hi a him zawk zel ang.

 

2) Kohhran hi khawvel mite (world system) lak atanga koh chhuah ‘koh hran’ (ecclessia) a ni a, he khawvela thil mawi leh nuam, itawm zawng zawng hi kohhran mite tan  kan khawih, en, chan leh tih ve rem lo tam tak a awm tih hi kan pawm ngam tur a ni. Khawvel mite leh ringtute inkarah ramri kham a awm a, kan dinnaah kan nghet tur a ni.

 

3) Kohhran hian tunlai khawvel thil thleng hi ngun takin a zir chiang ang a, kohhran mipui ten  Pathian duhzawnga kan lo hmachhawn dan tur chiang taka inzirtir kan mamawh fo vang.

 

4) Pathian fate tan sexual abuse hi thil hlauhawm a ni love.  Tunlai khawvel sual tak lakah hian min chhan chhuah theih nan kan sualte aiah amah (Krista) a inpe tawh si a. (Galatia 1:4)

 

Sawiho tur te:

1. Sexual abuse hma chhawn tur hian Zoram kohhran te hi an chak tawkin kan hria em? Eng kawngin nge hma la se sawt ber a kan rin ?

2. Kan kohhranin sex chungchanga inkaihhruaina kan neihte hi a tha tawkin kan hria em? Kan neih mek hi kan hmang tha tawk kan ti em?

3. Sex chungchang inzirtir uar leh zual tur pariat (8)  paper-a kan ziah lan te kha (sawi belh te tel lovin) Kohhran Inkhawmah inzirtir dawn ta ila a him tawk ang em? Sawi hrehawm chin a awm ang em?

4. Kan ram a sexual abuse lo pung mekah hian eng hian nge mawh phur nasa ber a kan hriat?

 

a) Society zalen lutuk

 

b) Kohhranin hma a la chak tawk lo.

 

c) Media

 

d) Chhungkaw invawnna tha lo.

 

(Note: 7th August, 2008-a Central Kohhran Hmeichhiaten 'Seminar on Churches responses to Sexual Abuse' an buatsaihah present a ni)

 

CHURCHES RESPONSES TO SEXUAL ABUSE - Upa C. Ngurthantluanga

July 11, 2017 | ARTICLES & SERMONS